هنر پته دوزی، نگارهای از فرهنگ و اصالت ایرانی است که با نقش و نگارهای ذهنی و رنگ‌های گرم و دلنشین، روح هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این هنر دیرینه، زاده کویر کرمان و حاصل ذوق و خلاقیت زنان هنرمند این دیار است که با ظرافت و دقت، نقش های خیال خود را بر تار و پود عریض می نگارند.
پته دوزی را میتوان از مهم‌ترین انواع سوغات کرمان دانست که همانند نگینی درخشان بر تار و پود فرهنگ این دیار می‌درخشد. این هنر اصیل، حامل پیامی از ظرافت، صبر و حوصله، و عشق به زیبایی است. در صورتی که می خواهید درباره این هنر اطلاعات کامل و جامعی را کسب کنید، تا انتهای این مطلب مجله بیجاری با ما همراه باشید.
پته دوزی چیست؟
پته دوزی، نوعی رودوزی سنتی ایرانی است که بر روی پارچه ای ضخیم و پشمی به نام “عریض” با نخ های رنگی پشمی یا ابریشمی انجام می شود. هنرمندان پته دوز، نقوش ذهنی خود را که برگرفته از طبیعت، اساطیر، فرهنگ و باورهای محلی است، با استفاده از دوخت های مختلف پته دوزی بر روی عریض نقش می آفرینند.
تاریخچه پته دوزی
تاریخ دقیق پیدایش پته دوزی به طور یقین مشخص نیست، اما شواهد نشان می دهد که این هنر قدمتی دیرینه دارد و به دوران پیش از اسلام می رسد. برخی مورخین، پته دوزی را برگرفته از هنر سلسله دوزی در دوره ی ساسانیان می دانند. در دوران صفویه نیز پته دوزی رونق فراوانی یافت و به عنوان یکی از هنرهای درباری مورد توجه قرار گرفت.
نقوش پته دوزی
نقوش پته دوزی، دنیای شگفت انگیزی از رمز و راز و زیبایی است که گویی دریچه ای به سوی فرهنگ و اساطیر ایران را به روی مخاطب می‌گشاید. این نقوش، حاصل تخیل و خلاقیت هنرمندان پته دوز است که با ظرافت و دقت بر روی عریض نقش می‌آفرینند.
نقوش پته دوزی به دو دسته هندسی و غیر هندسی تقسیم می شود که نقوش هندسی شامل طرح هایی مانند بته جقه، اسلیمی، ختایی و …هستند. نقش های غیر هندسی نماد حرکت،پویایی، کمال و عشق هستند و اما طرح های غیر هندسی شامل طرح هایی مانند گل و بوته، حیوانات، درختان و …می باشند که نشان دهنده زیبایی، لطافت و قدرت هستند.
وسایل مورد نیاز در پته دوزی
برای پته دوزی به ابزار و وسایل ساده ای نیاز است که عبارتند از:
- عریض: پارچه ضخیم و پشمی زمینه پته
- نخ پته: نخ های رنگی پشمی یا ابریشمی
- سوزن: سوزن مخصوص پته دوزی با سر خمیده
- انگشتانه: برای محافظت از انگشت
- قیچی: برای برش پارچه و نخ
- کاربن یا شابلن: برای انتقال طرح بر روی عریض
مراحل پته دوزی
پته دوزی، سفری به دنیای رنگ و نقش های جالب است. برای انجام دادن این هنر باید مراحلی طی شود که ما در زیر به صورت کلی به آنها اشاره کرده ایم.
انتخاب پارچه (تهیه شال پته)
این مرحله باید نوع پارچه مشخص گردد. پارچه به اصطلاح عریض که میتواند از پشم گوسفند یا شال (پشم و پنبه) باشد، باید با توجه به نوع کاربرد شما انتخاب شود. در بازار انواع پته های خام موجود است که دارای طرح‌های از پیش آماده می‌باشند. این پته‌ها جهت کاربرد هنرمندان عرضه می‌شود.
انتخاب و نقاشی طرح
انتخاب طرح مهم ترین بخش انجام پته دوزی است. برای اینکه طرح خود را انتخاب کنید، میتوانید از کتاب ها و مجلات پته دوزی، طرح های سنتی پته دوزی، نقوش اساطیری و فرهنگی، طبیعت و دنیای پیرامون الهام بگیرید. وقت آن رسیده است که طرح مورد نظر بر روی کاغذ ترسیم شود. برای این کار میتوانید از مداد، خودکار یا ماژیک استفاده کنید. در این مرحله به تناسب دقیق طرح و زیبا رسم کردن آن توجه کنید.
انتقال طرح روی عریض
طرح را روی عریض انتقال دهید. برای این کار میتوانید از کاربن استفاده کنید، کاربن را بین طرح و عریض قرار دهید وبا استفاده از مداد، آن را روی کاربن بکشید. راه حل دیگر این است که شابلن را روی عریض قرار داده و با استفاده از مداد یا خودکار، طرح را بر عریض انتقال دهید.
دوخت پته
برای دوخت پته میتوانید از نخ‌های پشمی یا ابریشمی استفاده کنید، رنگ نخ‌ها را متناسب با طرح انتخاب کنید، تا زیبایی نهایی پته را دو چندان سازید. همچنین برای دوخت پته، باید از سوزن مخصوص پته دوزی با سر خمیده استفاده نمایید. در نهایت با دقت در ظرافت، طرح را را روی عریض دوخته شود.
شستشوی پته
نخ‌های اضافی پشت کار با ظرافت چیده می‌شوند تا پته‌ای تمیز و بی‌عیب و نقص داشته باشیم و در مرحله بعدی پته با آب سرد و پودر ماشین لباس‌شویی شسته می‌شود تا از هرگونه آلودگی پاک شود. پته دو سه بار با آب صاف و زلال آبکشی می‌شود تا ذرات پودر شوینده از تار و پود آن رها شده و لطافت دوباره به آن بازگردد.
خشک شدن پته
پته در هوای آزاد و در سایه آویزان می‌شود تا به طور کامل خشک شود. پس از خشک شدن کامل، پته با اتو بخار و در دمای مناسب اتو می‌شود تا صاف و بدون چروک شود. توجه کنید که از آب سرد یا ولرم برای شستشوی پته استفاده کنید. آب داغ میتواند به رنگ و لطافت پته آسیب برساند.
انواع دوخت در پته دوزی
هنر پته دوزی، دنیای شگفت‌انگیزی از رنگ و نقش است که با ظرافت و دقت هنرمندان، جان می‌گیرد. راز این ظرافت، در دوخت‌های گوناگون و متنوعی نهفته است که هر کدام، زیبایی و ظرافت خاص خود را به پته می‌بخشند.
در این بخش به معرفی برخی از رایج‌ترین دوخت‌های پته دوزی می‌پردازیم:
- ساقه‌دوزی: ساقه‌دوزی، از رایج‌ترین دوخت‌ها در پته دوزی است که برای خطوط اصلی طرح و ایجاد ظرافت در آن به کار می‌رود. این دوخت، با استفاده از سوزن مخصوص پته دوزی و نخ‌های رنگی انجام می‌شود.
- شلال ساده: نوعی دوخت تزئینی است که برای ایجاد حاشیه و برجسته‌سازی طرح به کار می‌رود. این دوخت، با استفاده از سوزن و نخ و به صورت زنجیروار انجام گرفته می‌شود.
- ساقه‌دوزی پهن: نوعی دیگر از ساقه‌دوزی است که برای پر کردن داخل طرح و ایجاد تنوع در دوخت به کار می‌رود. این دوخت، با استفاده از سوزن و نخ و به صورت پهن‌تر از ساقه‌دوزی ساده انجام می‌شود.
- تک زنجیره‌ای: دوخت ساده و ظریفی است که برای ایجاد خطوط باریک و جزئیات طرح به کار می‌رود. این دوخت، را میتوان با استفاده از سوزن و نخ و به صورت زنجیره‌ای انجام داد.
- سه زنجیره‌ای: دوخت ضخیم‌تر از تک زنجیره‌ای است که برای ایجاد خطوط برجسته و پر کردن داخل طرح به کار می‌رود و با استفاده از سوزن و نخ و به صورت زنجیره‌ای و با سه ردیف نخ انجام گرفته می‌شود.
- دوخت زیگزاک: دوخت تزئینی است که برای ایجاد تنوع در دوخت و برجسته‌سازی طرح کارایی زیادی دارد. این دوخت، با استفاده از سوزن و نخ و به صورت زیگزاگ انجام می‌دهند.
رنگ بندی در پته دوزی
در پته دوزی از رنگ های گرم و شاد مانند قرمز، نارنجی، زرد، سبز و آبی استفاده می شود. انتخاب رنگ ها در پته دوزی، تابع قوانین خاصی نیست و هنرمند پته دوز بر اساس سلیقه و ذوق خود رنگ ها را انتخاب می کند. با این حال انتخاب رنگ‌ها در پته دوزی، تابع قوانین خاصی نیست و هنرمند پته دوز بر اساس سلیقه و ذوق خود رنگ‌ها را انتخاب می‌کند. این آزادی عمل، به هنرمند اجازه می‌دهد تا خلاقیت خود را به نمایش بگذارد و آثاری منحصر به فرد خلق کند.
کاربرد پته دوزی
هنر پته دوزی، کاربردهای متنوعی در زندگی روزمره دارد. از این هنر میتوان برای خلق آثار هنری زیبا و منحصر به فرد استفاده کرد. پته دوزی کاربردهای مختلفی دارد که از رایج ترین آنها میتوان به رومیزی، پرده، تابلو، لباس، کیف و کفش اشاره کرد. همچنین از پته دوزی میتوان برای تزئین اشیاء مختلف مانند قاب عکس، آینه، کوسن، روتختی و … استفاده کرد. این هنر، ظرافت و زیبایی خاصی به اشیاء می‌بخشد و جلوه‌ای از فرهنگ و اصالت ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
جمع بندی
پته دوزی، هنری اصیل و ایرانی است که با رنگ‌های دلنشین، زیبایی و ظرافت را به خانه های ایرانی هدیه می‌دهد. این هنر دیرینه، نمادی از فرهنگ و اصالت ایرانی است که با تلاش هنرمندان کرمان، زنده نگه داشته شده است.
برای خرید سوغات کرمان به صورت آنلاین یا حضوری میتوانید به فروشگاه بیجاری مراجعه کنید و بر اساس نیاز خود اقدام به خریدی مطمئن کنید.